Okresowe badania pracownicze

Zatrudnienie nowego pracownika wiąże się nie tylko z procesem rekrutacji i onboardingu, ale również ze skierowaniem go na badania lekarskie, by upewnić się, że jego stan zdrowia pozwala na wykonywanie obowiązków na danym stanowisku.

W tym artykule zamieściliśmy wszystkie niezbędne informacje dotyczące badań okresowych pracowników:

• Rodzaje badań pracowniczych
• Badania wstępna
• Badania okresowe
• Badania kontrolne
• Badania okresowe po ustaniu zagrożenia
• Kto podlega badaniom okresowym?
• Kto ponosi koszt badań okresowych?
• Badania okresowe w godzinach pracy
• SKierowanie na badania – kto wystawia? Co zawiera?
• Orzeczenie lekarskie – wyniki i ich konsekwencje
• Orzeczenie lekarskie – odwołanie
• Nieaktualne orzeczenie lekarskie
• Zmiany ze względu na COVID-19

Czym są badania lekarskie pracowników?

Zgodnie z art. 211 Kodeksu Pracy pracownik zobowiązany jest poddawaniu się badaniom okresowym, a jego pracodawca ma obowiązek, by mu je zorganizować i opłacić. Po przeprowadzeniu badań, lekarz wystawia pracownikowi orzeczenie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Jeśli w orzeczeniu znajdą się zalecenia odnośnie opieki zdrowotnej danej osoby, pracodawca jest obowiązany umożliwić ich spełnienie.

Badania lekarskie pracowników dzielą się na cztery grupy:

• wstępne,
• okresowe,
• kontrolne,
• końcowe.

Przeprowadzenie pierwszych trzech rodzajów jest obowiązkiem pracodawcy, podczas gdy badania końcowe przeprowadzane są na wniosek pracodawcy.

O wykonanie badań zadbać powinny obie strony. Pracownik, który nie posiada aktualnych badań, nie może zostać dopuszczony do pracy – a w czasie jego niedyspozycji nie przysługuje mu wynagrodzenie. W przypadku pracodawcy dopuszczenie osoby nieposiadającej aktualnych badań wiąże się z karą grzywny w wysokości od 1,000 do 30,000 złotych.

Rodzaje badań pracowniczych

Każdy z rodzajów badań dla pracowników ma swoje zasady. W przypadku badań okresowych częstotliwość ich powtarzania zależy od stanowiska pracy oraz decyzji lekarza. Czym jednak dokładnie różnią się rodzaje badań dla pracowników?

Badania wstępne

Wstępne badania należy przeprowadzić przed dopuszczeniem pracownika do pracy. Oznacza to, że nowo zatrudniony pracownik musi zrobić badania najpóźniej do pierwszego dnia pracy. Czas między wykonaniem badania, a dopuszczeniem osoby do pracy nie powinien być również zbyt długo, by reprezentowały one aktualny stan zdrowia pracownika.

Badaniom wstępnym podlegają:

• osoby przyjmowane do pracy,
• pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowisko,
• inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Jednak nie w każdym przypadku osoba musi poddać się badaniom. Istnieją sytuacje, w których pracownicy nie muszą ich wykonywać. Są to osoby: przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy, na to samo stanowisko lub stanowisko o takich samych warunkach w ciągu 30 dni od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą;

• przyjmowane u innego pracodawcy do 30 dni od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniego stosunku pracy, jeśli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie pozwalające na pracę w warunkach i na stanowisku odpowiadającym warunkom i stanowisku nowej pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych;
• przyjmowane do pracy i pozostające jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie i warunki pracy już wykonywanej odpowiadają warunkom nowego zatrudnienia.

Skierowanie na badania wstępne i orzeczenie lekarskie profilaktycznych badań dotyczących osób przyjmowanych do pracy pracodawca jest zobowiązany do przechowywania w części A akt osobowych pracownika. Koszt badań ponosi pracodawca.

Badania okresowe

Badania okresowe obowiązują wszystkich pracowników. Częstotliwość ich wykonywania określona jest w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie badań lekarskich pracowników. Jest określana na podstawie szkodliwych i uciążliwych czynników, na które podczas wykonywania obowiązków narażony jest pracownik. Lekarz, który przeprowadza badanie profilaktyczne może jednak wyznaczyć krótszy, niż podany w załączniku, termin kolejnego badania, jeśli uzna, że jest to niezbędne, by prawidłowo ocenić stan zdrowia pracownika.

W miarę możliwości nadania okresowe powinny odbywać się w godzinach pracy, a kosztem za nie obarczony jest pracodawca. Czas pracy, który osoba poświęci na wykonanie zadań, jest pełnopłatny, a w sytuacji, gdy pracownik musi dojechać na badania do innej miejscowości, przysługuje mu pokrycie kosztów przejazdu zgodny z zasadami obowiązującymi w przypadku wyjazdów służbowych.

Skierowania i orzeczenia lekarskie związane z badaniami okresowymi pracodawca ma obowiązek przechowywać w części B akt osobowych pracownika.

Badania kontrolne

Nie występują powszechnie. Konieczność ich odbycia mają pracownicy, którzy zgłosili gotowość do pracy po nieobecności spowodowanej chorobą trwającą powyżej 30 dni. Ich celem jest sprawdzenie, czy przebyta przez daną osobę długotrwała choroba nie miała negatywnego wpływu na zdrowotną zdolność do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

Podobnie jak w przypadku badań kontrolnych, koszty wykonania badań kontrolnych ponosi pracodawca, a odbywać powinny się w godzinach pracy. Za czas poświęcony na nie przysługuje pełne wynagrodzenie, a za dojazd na badania do innej miejscowości przysługuje zwrot kosztów zgodnie z zasadami wyjazdów służbowych. Jak w przypadku badań okresowych, skierowania i orzeczenia badań kontrolnych należy przechowywać w części B akt osobowych pracownika.

Badania okresowe po ustaniu zagrożenia (badania końcowe)

To szczególny rodzaj badań okresowych, który stosuje się wobec pracowników narażonych na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających (np. smoła, tytoń, cukier, cement, ziarna kawy i herbaty). Pracodawca jest zobowiązany do zorganizowania badań takich pracowników:

• po zaprzestaniu pracy z tymi substancjami;
• przy rozwiązywaniu stosunku pracy, jeśli pracownik zgłosi wniosek o ich przeprowadzenie.

Badania te pozwalają stwierdzić, czy w trakcie świadczenia pracy u danej osoby wykształciła się choroba pracownicza.

Koszt badań ponosi pracodawca i powinny być wykonane w godzinach pracy. Za czas spędzony na badaniach pracownikowi przysługuje pełne wynagrodzenie, a za dojazd do innej miejscowości na ich przeprowadzenie, obowiązuje zwrot kosztów podróży. Skierowania i orzeczenia lekarskie pracownika należy przechowywać w części B akt osobowych, a w przypadku byłego pracownika – w części C.

Badania okresowe a kodeks pracy

Zmiany w kodeksie pracy mogą sprawić, że niektóre informacje się przedawniają i przestają obowiązywać. Warto więc sprawdzić, jak wyglądają bieżące przepisy – szczególnie w kontekście koronawirusa, który był przyczyną zmian w ustawach dotyczących również badań pracowniczych.

Kto podlega badaniom okresowym?

Badaniom okresowym podlegają wszyscy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę pracownicy. Częstotliwość wykonywania badań określana jest na podstawie rodzaju i niebezpieczeństwa stanowiska pracy oraz decyzji lekarza, który może zalecić skrócenie odstępu pomiędzy kolejnymi wizytami ze względu na stan zdrowia pracownika.

Kto ponosi koszt badań okresowych?

Koszt wszystkich badań pracowniczych ponosi pracodawca. Jest on również zobowiązany do zapewnienia miejsca, w którym pracownik może swobodnie zapisać się i odbywać takie badania.

W przypadku zatrudnienia na podstawie umowy zlecenie pracodawca nie jest zobowiązany do opłacenia badań pracownika. Zasady wykonania i opłacenia badań powinny zostać zawarte w umowie zlecenie zawieranje między firmą i pracownikiem.

Badania okresowe w godzinach pracy

W przypadku wszystkich rodzajów badań przeprowadzanych do pracy, z wyjątkiem badań wstępnych, zaleca się, by w miarę możliwości odbywały się w godzinach pracy. Należy również pamiętać o tym, że czas, podczas którego pracownik nie wykonywał obowiązków, ponieważ był na badaniach, jest pełnopłatny. Nie powinno się organizować badań pracowniczych poza godzinami pracy.

Skierowanie na badania – kto wystawia? Co zawiera?

Za wystawienie skierowania na badania wstępne, okresowe oraz kontrolne odpowiedzialny jest pracodawca. Dokument powinien wydać w dwóch egzemplarzach, z których jeden pozostaje u pracownika, a drugi trafia do lekarza przeprowadzającego badania. Skierowanie na badania lekarskie oraz orzeczenia lekarskie należy przechowywać w aktach osobowych pracownika.

W skierowaniu powinny znaleźć się następujące informacje:

• określony rodzaj badania, jakie ma być wykonane,
• stanowisko pracy, na którym dana osoba ma być zatrudniona w przypadku osób rozpoczynających pracę lub zmieniających stanowisko; pracodawca może wskazać dwa lub więcej stanowisk pracy,
• w przypadku zatrudnionych już pracowników – stanowisko pracy, na którym osoba jest zatrudniona,
• opis warunków pracy zawierający informacje o występowaniu czynnikóœ niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy; należy uwzględnić wielkości narażenia oraz aktualne wyniki badań i pomiary czynników szkodliwych wykonanych na tych stanowiskach.

Orzeczenie lekarskie – wyniki i ich konsekwencje

Po wykonaniu zleconego przez zakład pracy badania lekarskiego, pracownik otrzymuje orzeczenie lekarskie w dwóch egzemplarzach, które może stwierdzać:

• brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku
• istnienie przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu.

Jeden egzemplarz orzeczenia pozostaje u pracownika, podczas gdy drugi powinien przekazać pracodawcy.

Jeżeli wynik badania profilaktycznego będzie negatywny, pracodawca ma bezwzględny zakaz dopuszczenia pracownika do pracy na określonych w orzeczeniu stanowiskach.

Jeśli pracownik stał się niezdolny do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (jednak nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z ZUS) pracodawca jest zobowiązany przenieść go do odpowiedniej dla niego pracy.

Jeżeli u pracownika stwierdzono objawy wskazujące na powstawanie choroby pracowniczej, pracodawca jest zobowiązany na podstawie orzeczenia lekarskiego przenieść daną osobę do innej pracy, która nie będzie narażała go na działanie czynnika wywołującego objawy choroby. Musi to uczynić w określonym w orzeczeniu czasie.

Z kolei, jeśli przeniesienie ochronne powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy obowiązujący do 6 miesięcy. Pracownik jest zobowiązany do podporządkowania się decyzji pracodawcy realizującego orzeczenie lekarskie w sprawie przeniesienia go na bezpieczniejsze stanowisko.

Orzeczenie lekarskie – odwołanie

Odwołanie od orzeczenia lekarskiego przysługuje osobie badanej oraz pracodawcy, który skierował na nie pracownika. Należy wnieść je na piśmie wraz z uzasadnieniem w ciągu 7 dni od otrzymania orzeczenia lekarskiego i za pośrednictwem lekarza, który je wystawił.

Podmiotami odwoławczymi, do których kierować można odwołanie orzeczenia lekarskiego są: wojewódzkie ośrodki medycyny pracy;

• instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy lub Uniwersyteckie Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni (dla orzeczeń wydanych przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy);
• Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej (dla orzeczeń wydanych przez Kolejowy Zakład Medycyny Pracy);
• podmioty lecznicze utworzone i wyznaczone przez ministra obrony narodowej.

W ciągu 7 dni od złożenia odwołania u lekarza, ten ma obowiązek przekazać je właściwemu podmiotowi odwoławczemu. Badanie w trybie odwoławczym przeprowadza się w terminie 14 dni od dnia otrzymania odwołania. Orzeczenie wystawione w trybie odwołania jest ostateczne.

Nieaktualne orzeczenie lekarskie

Zgodnie z kodeksem pracy, zatrudniony pracownik musi mieć aktualne badania okresowe. Bez nich pracodawca nie może dopuścić go do wykonywania obowiązków. Brak ważnego orzeczenia lekarskiego pracownika może rodzić poważne konsekwencje. W przypadku, w którym dana osoba odmawia przeprowadzenia badań, pracodawca ma prawo rozwiązać z nim umowę bez konieczności uwzględnienia okresu wypowiedzenia.

Nieaktualne badanie lekarskie traktowane jest jako brak zdolności do wykonywania pracy na danym stanowisku. Jeśli pracodawca dopuści taką osobę do pracy, może czekać go kara pieniężna wynikająca z naruszenia zasad BHP. Wobec pracownika, który podchodzi nieprofesjonalnie do przestrzegania zasad bezpieczeństwa, pracodawca może stosować upomnienia i nagany.

Zmiany ze względu na Covid

W związku z pandemią Covid-19 weszła w życie ustawa zmieniająca zasady dotyczące badań okresowych pracowników i wydłużyła ważność orzeczeń lekarskich. Zmiany dotyczyły:

• wydłużenia ważności orzeczeń lekarskich wstępnych, okresowych oraz kontrolnych, których ważność upłynęła po 7 marca 2020. Zachowują one ważność do 180 dni od odwołania stanu epidemicznego lub stanu epidemii;
• możliwości wstrzymania przez organ administracji terminów na załatwienie sprawy,
• uchybień przez stronę terminu w okresie trwania epidemii COVID-19 i obowiązku organu w zakresie poinformowania o tym strony,
• wydłużenia terminu na złożenie wniosku o przywrócenie terminu (z 7 do 30 dni).

W przypadku badań pracowniczych:

• po odwołaniu stanu epidemii pracodawca i pracownik są zobowiązani podjąć wykonywanie zawieszonych obowiązków w zakresie przeprowadzenia badań okresowych;
• w czasie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ważność badań lekarskich zostaje wydłużona z 60 do 180 dni;
• wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby zatrudnione na stanowiskach administracyjno-biurowych, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach opisanych w orzeczeniu, jeśli zgadzają się z warunkami występującymi na danym stanowisku pracy;
• orzeczenia, których ważność upłynęła po 7 marca 2020 zachowują ważność nie dłużej niż do upływu 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.

Zmiany weszły w życie na mocy ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 i innych chorób zakaźnych oraz ustawy z dnia 9 grudnia 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 i innych chorób zakaźnych.

Podsumowanie

Badania okresowe pracowników dają pewność pracodawcy, że podczas wykonywania swoich obowiązków, zatrudnionej osobie nie grozi niebezpieczeństwo. Terminowe wykonanie badań i uzyskanie orzeczenia lekarskiego leży zarówno w gestii zatrudnionego jak i zatrudniającego, ponieważ w wyniku niedopełnienia tego obowiązku, obie strony mogą ponieść konsekwencje.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat tego, jak skutecznie zarządzać pracownikami, sprawdź inne artykuły na naszym blogu lub skontaktuj się z nami!