Urlop ojcowski – wszystko, co musisz wiedzieć

Urlop ojcowski jest uprawnieniem pracowniczym regulowanym przez Kodeks pracy, który pozwala ojcu zadba o nowo narodzone dziecko. Sprawdź, czym jest, na czym polega i kiedy przysługuje pracownikowi.

Co to jest urlop ojcowski

Urlop ojcowski to prawo pracownika – ojca, który przysługuje mu niezależnie od uprawnień matki dziecka oraz od tego, czy matka jest pracownicą i może korzystać z urlopu macierzyńskiego. Urlop ojcowski jest prawem osobistym i jeśli pracownik go nie wykorzysta, przepada, ponieważ nie można go przenieść na matkę dziecka. Aby wykorzystać urlop ojcowski, ojciec dziecka nie musi być w związku małżeńskim z żoną, jednak istotne jest, aby je wychowywał i sprawował nad nim faktyczną praktykę. W innym wypadku urlop nie przysługuje.

Wymiar urlopu ojcowskiego

Urlop ojcowski może zostać udzielony na okres maksymalnie 14 dni, jednak nie musi zostać wykorzystany jednorazowo. Można z niego skorzystać w 2 częściach po 7 dni. Istnieją jednak warunki, które należy spełnić, aby urlop wykorzystać. Należy to zrobić:

• do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia,
• do 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka, ale nie dłużej niż do ukończenia przez nie 14 roku życia.

Warto również zwrócić uwagę na to, że urlop ojcowski nie mysi być wykorzystany bezpośrednio po zakończenia przez pracownika korzystania z innych urlopów dotyczących opieki nad dzieckiem. Może również być realizowany w trakcie urlopu macierzyńskiego matki.

Jak uzyskać urlop ojcowski

Jeżeli pracownik chce wykorzystać urlop ojcowski, musi to zrobić w postaci wniosku urlopowego nie krótszym niż na 7 dni przed rozpoczęciem wykorzystywania urlopu. Pracodawca jest zobowiązany do jego uwzględnienia.

Do wniosku o urlop ojcowski należy dołączyć:

• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub dzieci (może być też kopia),
• kopię prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka,
• oświadczenie pracownika z informacją o tym, czy korzystał z urlopu ojcowskiego lub jego części,
• kopię prawomocnej decyzji o odroczeniu obowiązku szkolnego (jedynie w przypadku, jeśli podjęto taką decyzję).

Wysokość zasiłku dla ojca

Za urlop ojcowski pracownikowi przysługuje zasiłek macierzyński, którego podstawą jest przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres ostatnich 12 miesięcy kalendarzowym. Wysokość świadczenia to 100% podstawy wymiaru zasiłku.

Dokładna wysokość zasiłku, jaki otrzyma pracownik za okres urlopu ojcowskiego nie jest sprecyzowana, ponieważ zależny jest od terminu złożenia wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego.

Uprawnienia pracownika na urlopie ojcowskim

Pracownikom na urlopie ojcowskim przysługują uprawnienia, z których w razie potrzeby mogą skorzystać. Należą do nich między innymi:

• ochrona trwałości stosunku pracy,
• zasiłek macierzyński dla ojców,
• możliwość przerwania urlopu ze względu na hospitalizację dziecka,
• obowiązek pracodawcy do uwzględnienia żądania przywrócenia pracownika do pracy, jeśli ten odwołał się od wypowiedzenia stosunku pracy,
• uprawnienia przysługujące w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez lub z wypowiedzeniem,
• prawo do wykorzystania całości urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie ojcowskim.

Urlop ojcowski 2023 – zmiany

Zgodnie z nowelizacją kodeksu pracy z sierpnia 2022 roku czas na wykorzystanie urlopu ojcowskiego został skrócony. Dotychczasowy czas do ukończenia przez dziecko 24 miesięcy, podczas których na wniosek pracownika mógł on udać się na urlop, by zadbać o dziecko, zostały skrócone.

Od teraz na wykorzystanie urlopu ojcowskiego pracownik ma czas do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. Taki sam okres obowiązuje w przypadku od dnia uprawomocnienia postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka.

Celem zmian w długości czasu na wykorzystanie urlopu ojcowskiego jest zapewnienie, że ojciec będzie sprawował opiekę nad dzieckiem. Zmiany w ustawie wskazują w ten sposób, że urlop ojcowski może być wykorzystywany tylko w takim właśnie celu.

Komu przysługuje urlop ojcowski?

Prawo do urlopu ojcowskiego przysługuje pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru oraz spółdzielczej umowy o pracę. Regulują go przepisy kodeksu pracy, a dokładniej ustawy z 26 czerwca 1974 roku.

Urlop ojcowski może otrzymać jedynie ojciec wychowujący dziecko. Urlop uzyskać można na wniosek pracownika złożony z odpowiednim wyprzedzeniem.

W przypadku urlopu ojcowskiego okazjonalnego przysługującego w wymiarze 2 dni pracodawca jest zobowiązany do zwolnienia pracownika od pracy w związku ze zdarzeniem z życia osobistego – na przykład ze względu na narodziny dziecka. Ten rodzaj nieobecności jest regulowany przez rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku.

Czy można rozwiązać umowę z pracownikiem na urlopie ojcowskim?

Istnieje możliwość wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy pracownikowi odbywającemu urlop ojcowskim. Aby to zrobić niezbędne jest rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (zwolnienie dyscyplinarne).

Dodatkowym warunkiem, jaki należy spełnić, aby rozwiązać umowę zgodnie z prawem jest zgoda zakładowej organizacji związkowej.

Pracodawca może również rozwiązać umowę o pracę za wypowiedzeniem od dnia złożenia przez pracownika wniosku o urlop ojcowski. Taka sytuacja możliwa jest jedynie w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. W tym wypadku termin rozwiązania umowy pracodawca musi uzgodnić z zakładową organizacją związkową.

Udowodnienie, że dopuszczalne jest rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika lub że następują upadłość bądź likwidacja pracodawcy należy do pracodawcy.

Kto wypłaca urlop ojcowski

Urlop ojcowski przysługuje pracownikowi niezależnie od tego, czy jest zatrudniony na pełny etat, część etatu oraz niezależnie od tego, czy jest zatrudniony w oparciu o umowę na czas określony lub nieokreślony.

Urlop ojcowski przysługuje pracownikowi w ramach ubezpieczenia chorobowego. Jest więc finansowany przez ZUS ze składek zdrowotnych oraz chorobowych, które pracownik odprowadza co miesiąc.

W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą, prawo do urlopu ojcowskiego i wykorzystania 14 dni nieobecności w związku z narodzinami dziecka ma również osoba prowadząca swoją działalność. W czasie tej nieobecności takiej osobie przysługuje zasiłek za okres urlopu macierzyńskiego oraz zwolnienie z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne.

Na pełny zasiłek z tytułu urlopu ojcowskiego mogą również liczyć ojcowie, którzy adoptują dziecko. Z urlopu na takie dziecko można korzystać jedynie do czasu ukończenia przez dziecko do 7 lat. W przypadku odroczenia obowiązku szkolnego czas wykorzystania urlopu ojcowskiego wydłuża się do ukończenia przez dziecko 10. roku życia.

Czy pracodawca może odmówić urlopu ojcowskiego?

Ojciec wychowujący dziecko może zgłosić wniosek o urlop ojcowski, a pracodawca ma obowiązek go rozpatrzyć.

Istnieją jednak sytuacje, w których pracodawca może odmówić udzielenia urlopu ojcowskiego pracownikowi. Dzieje się tak w sytuacji, w której ojciec nie jest osobą wychowującą dziecko. W takim wypadku pracodawca, odrzucając wniosek pracownika, musi kierować się odpowiednimi przepisami oraz mieć wystarczająco silne argumenty, by wyjaśnić powód swojej decyzji.

Brak zgody na urlop ojcowski może zostać podważony poprzez udowodnienie, że odmowa została słabo uzasadniona lub jej powód nie odzwierciedla faktycznej sytuacji pracownika.

Przyczyną odmówienia udzielenia urlopu ojcowskiego może być na przykład fakt, że pracownik jest pozbawiony władzy rodzicielskiej - w takim wypadku nie ma prawa do skorzystania ze świadczenia jakim jest urlop ojcowski.

Urlop ojcowski – dokumenty do ZUS

Prawo do urlopu ojcowskiego upoważnia ojca do otrzymania świadczenia w postaci zasiłku macierzyńskiego. Aby go otrzymać, ojciec wychowujący dziecko musi złożyć do ZUS odpowiednie dokumenty, czyli

• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka bądź postanowienie sądu o przysposobieniu dziecka,
• potwierdzenie udzielenia urlopu ojcowskiego, może być w postaci podpisanego przez pracodawcę wniosku o urlop ojcowski,
• oświadczenie, że ojciec nie pobierał jeszcze zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego,
• wypełnione przez pracodawcę zaświadczenie ZUS Z-3.

Należy pamiętać o tym, by złożyć pełną dokumentację oraz pilnować odpowiednich terminów. Od nich bowiem zależy, kiedy pracownik otrzyma świadczenie.

W jakim terminie ZUS wypłaca pieniądze za urlop ojcowski?

Zgodnie z obowiązującym prawem ZUS ma obowiązek do wypłacenia pracownikowi na urlopie ojcowskim w terminie maksymalnie 30 dni od momentu złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień do zasiłku.

Urlop ojcowski przedsiębiorcy – jak uzyskać?

W trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego przedsiębiorca podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Z tego względu niezbędne jest przekazanie odpowiednich deklaracji do ZUS.

Po otrzymaniu świadczenia przedsiębiorca musi:

• dokonać wyrejestrowania z ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA z kodem przyczyny wyrejestrowania 600. Jako datę tytułu ubezpieczenia należy wybrać pierwszy dzień urlopu,
• zarejestrować się do składki zdrowotnej ZUS ZZA, za datę przystąpienia podając pierwszy dzień urlopu,
• wyrejestrować się z ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZWUA z kodem przyczyny wyrejestrowania 600. Jako datę ustania tytułu ubezpieczeń należy wybrać dzień następny po zakończeniu urlopu,
• zarejestrować się do składek społecznych i składki zdrowotnej ZUS ZUA, za datę przystąpienia podając dzień następny po zakończeniu urlopu.

Przejęcie urlopu macierzyńskiego przez ojca wychowującego dziecko

Kodeks pracy określa sytuacje, w jakich ojciec wychowujący dziecko ma prawo do wykorzystania urlopu macierzyńskiego, jeśli matka nie pozostaje w stosunku pracy, ale jest objęta ubezpieczeniem społecznym, chorobowym oraz macierzyńska. Określa również prawo do przejęcia urlopu przez ojca, jeśli matka nie jest objęta ubezpieczeniem lub nie posiada tytułu do bycia objętą tym ubezpieczeniem.

Ojciec może przejąć część urlopu macierzyńskiego w sytuacji, gdy:

• pracownica rezygnuje z części urlopu macierzyńskiego, legitymując się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, po wykorzystaniu przez nią co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego,
• pracownica rezygnuje z urlopu macierzyńskiego ze względu na pobyt w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym ze względu na stan zdrowia, który uniemożliwia jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego,
• nastąpi zgon pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego,
• pracownika w trakcie urlopu macierzyńskiego porzuci dziecko po porodzie i wykorzystaniu co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego (w przypadku matki ubezpieczonej);
• nastąpi zgon matki nieobjętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby,
• matka nie jest zdolna do samodzielnej egzystencji i nie może sprawować osobistej opieki nad dzieckiem, w przypadku matki nieobjętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby lub nieposiadającej tytułu do takiego ubezpieczenia, a legitymującej się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji.

W razie wystąpienia takich okoliczności, drugi pracownik (tak zwany rodzic adopcyjny) lub pracownika-innego członka najbliższej rodziny jest uprawniony do przejęcia części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo części urlopu rodzicielskiego.

Elastyczna organizacja czasu pracy po urlopie ojcowskim

Pracownik-ojciec, gdy zdecyduje się na powrót do pracy, ma prawo do skorzystania z elastycznych form organizacji czasu pracy, by łatwiej było mu pogodzić życie zawodowe z życiem prywatnym. Może również wnioskować o skrócony wymiar czasu pracy.

Z elastycznych form organizacji czasu pracy mogą korzystać rodzice dziecka do ukończenia przez nie 8. roku życia.

Aby skorzystać z tego prawa, pracownik musi złożyć wnioskiem (w postaci papierowej lub elektronicznej o zastosowanie wobec niego elastyczne organizacji pracy w terminie nie krótszym niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z takiej możliwości.

Pracodawca ma obowiązek rozpatrzenia wniosku z uwzględnieniem potrzeb pracownika - w tym przyczynę konieczności korzystania z elastycznej organizacji pracy, oraz na potrzeby i możliwości pracodawcy, do których zalicza się konieczność zapewnienia normalnego toku pracy, organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika.

Pracodawca ma obowiązek poinformować pracownika o swojej decyzji w formie papierowej lub elektronicznej w terminie do 7 dni od dnia otrzymania wniosku.

Czym się różni urlop ojcowski od urlopu tacierzyńskiego

W odróżnieniu od urlopu ojcowskiego, urlop tacierzyński nie ma regulowanego wymiaru. Jego długość jest zależna od tego, w jakim wymiarze matka dziecka wykorzysta urlop macierzyński. Pracownica jednak nie może zrzec się urlopu przed upływem 14 tygodni od porodu.

Urlopu tacierzyńskiego nie można również podzielić oraz nie może być wykorzystany, gdy matka dziecka jest w trakcie urlopu macierzyńskiego.

Na koniec

Jeśli chcesz skuteczniej zarządzać nieobecnościami pracowników w swojej organizacji, wypróbuj Calamari przez 2 tygodnie za darmo i przekonaj się, jak bardzo ułatwi Twoją codzienną pracę.